نظریه دو عاملی هرزبرگ | نقش عوامل بهداشتی و انگیزشی در رضایت شغلی
فردریک هرزبرگ (Fredrick Herzberg) یک روانشناس آمریکایی متولد ماساچوست بود و یکی از تأثیرگذارترین نام‌ها در مدیریت بازرگانی است. بیشتر اشتهار وی به خاطر غنی‌سازی شغل (Job Enrichment) و نظریهٔ بهداشت انگیزش است.
نظریه غنی‌سازی شغل بر این فرض استوار است که برای ایجاد انگیزه در کارکنان باید نیاز به توفیق، شناخت، مسئولیت‌پذیری و رشد و کمال در آن‌ها برآورده و شغل به گونه‌ای طراحی شود که حتی‌المقدور این نیازها را در شاغلین ارضا کند. به‌عبارت‌دیگر شغل باید غنی، بامعنی و دارای اختیارات کافی باشد به‌نحوی‌که کارکنان بتوانند در آن شغل با استقلال کار کنند، بر کار خود کنترل و زمینه‌ای مناسب برای رشد و خلاقیت داشته باشند.
در نظریه دوعاملی انگیزش هرزبرگ، فردریک هرزبرگ بر این باور بود که رابطه کار با فرد یک رابطه اصولی و اساسی است و فاکتورهای ضعیف بهداشتی می‌تواند بر عوامل انگیزشی تأثیر منفی بگذارد. طبق این نظریه عوامل بهداشتی به‌تنهایی برای انگیزش افراد کافی نیست و افراد به وسیلهٔ دو دسته از عوامل زیر تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
عوامل انگیزشی (درونی) یا Motivation
- امکان رشد و پیشرفت شغلی
- تقدیر و بازشناسی
- استقلال و مسئولیت
- موقعیت شغلی
- ماهیت شغل
بهداشتی (بیرونی) یا Hygeine
- خط‌مشی حاکم بر محیط کار
- نحوه سرپرستی و نظارت
- امنیت شغلی
- شرایط محیط کار
- حقوق و مزایا
- ارتباط با اطرافیان
پرسشنامه انگیزش شغلی هرزبرگ
پرسشنامه انگیزش شغلی هرزبرگ مبتنی بر تئوری ۲ فاکتور تاثیرگذار بر انگیزش شغلی تهیه شده است و در ایران توسط بخشی و همکاران (۱۳۸۳) طراحی و اعتباریابی شده است.
پرسشنامه دو دسته عوامل درونی (ذهنی یا Motivation) که شامل تقدیر و بازشناسی، امکان رشد و پیشرفت شغلی، ماهیت شغل، استقلال و مسؤولیت، موقعیت شغلی و عوامل بیرونی (بهداشتی یا Hygiene) که شامل حقوق و مزایا، خط‌مشی حاکم بر محیط کار، نحوه ارتباط با اطرافیان، امنیت شغلی، شرایط محیط کار و نحوه سرپرستی و نظارت مسؤولین را مورد سنجش قرار می‌دهد.
این پرسشنامه شامل ۴۰ گویه بسته پاسخ بر اساس طیف پنج‌درجه‌ای لیکرت است.
پایایی پرسشنامه
برای تعیین پایایی، روش‌های مختلفی وجود دارد. در این تحقیق برای مشخص نمودن پایایی پرسشنامه‌ها از ضریب آلفای کرونباخ استفاده گردیده است. این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه‌گیری از جمله پرسشنامه‌ها یا آزمودن‌هایی که ویژگی‌های مختلف را اندازه‌گیری می‌کنند بکار می‌رود. در این‌گونه ابزار، پاسخ هر سؤال می‌تواند مقادیر عددی مختلف را اختیار کند.
سرمد و همکاران (۱۳۸۷) معتقدند که «برای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ابتدا باید واریانس نمره‌های هر زیرمجموعه سؤالات پرسشنامه یا زیرآزمون و واریانس کل را محاسبه نمود. سپس با استفاده از فرمول مربوطه مقدار ضریب آلفا را به دست آورد» (ص ۱۶۹).
ضریب پایایی پرسشنامه‌های از طریق فرمول زیر به‌وسیله نرم‌افزار SPSS محاسبه شده است.
روایی پرسشنامه
روایی به این مفهوم اشاره دارد که وسیله اندازه‌گیری چیزی را که ادعا می‌کند دقیقاً همان چیز را اندازه بگیرد یعنی متناسب با آن باشد و از مهم‌ترین آن روایی صوری و محتوایی است و برای اینکه پرسشنامه‌ای حداقل دارای روایی محتوایی باشد باید سؤالات آزمون با توجه به مبانی تئوریک دقیقاً مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد تا میزان ارتباط و تناسب آن‌ها با موضوع روشن گردد.
در مطالعه دارچینی (۱۳۹۴) برای به دست آوردن روایی پرسشنامه از نظرات استاد راهنما و چندین تن از دیگر اساتید و متخصصین و کارشناسان استفاده شده است و از آن‌ها در مورد مربوط بودن سؤالات، واضح بودن و قابل فهم بودن سؤالات و اینکه آیا این سؤالات برای پرسش‌های تحقیقاتی مناسب است و آن‌ها را مورد سنجش قرار می‌دهد، نظرخواهی شد و مورد تائید قرار گرفت.
