نحوه برخورد با دانش‌آموز پرخاشگر/ تعریف پرخاشگری و علل آن

پیشگیری و درمان اختلالات و ناهنجاری‌های رفتاری از گذشته مورد توجه بوده اما اهمیت آن امروزه چندین برابر شده است. اهمیت این موضوع به‌خصوص برای کودکان و نوجوانان که در مرحله‌ی شکل‌گیری شخصیت قرار دارند بیشتر است. یکی از این اختلالات رفتاری که در جامعه‌ی امروزی در بین کودکان و نوجوانان نیز زیاد به چشم می‌خورد، مسئله‌ی پرخاشگری است. در ادامه‌ی این متن راجع به نحوه‌ی برخورد با دانش آموز پرخاشگر صحبت خواهیم کرد.

وقتی نیازهای اساسی انسان مورد تهدید واقع شود، تنش در فرد به وجود می‌آید و این تنش سبب بروز رفتارهای نا به هنجار به نام خشونت خواهد شد. در این میان نقش خانواده و معلمین تأثیرگذار است، اما یک معلم به‌تنهایی نمی‌تواند این مسئله را مدیریت کرده و به حل آن بپردازد در این حالت نقش مشاور تحصیلی پررنگ‌تر می‌شود.

تعریف پرخاشگری

پرخاشگری «aggression» عبارت است از رفتاری که هدف آن آسیب زدن به خود یا دیگری است.

در این تعریف قصد و نیت فرد مهم است، یعنی رفتاری پرخاشگری محسوب می‌شود که از روی قصد و عمد برای آسیب زدن به دیگری یا به خود انجام گرفته باشد. اعمال پرخاشگرایانه شامل رفتارهای جسمی و کلامی پرخاشگری نظیر تهدید کردن، مشاجره‌ی لفظی و در بعضی موارد منجر به نزاع و کتک‌کاری می‌شود.

صاحب‌نظران حوزه‌ی علوم اجتماعی در مورد پرخاشگری به دو گروه تقسیم شده‌اند. گروهی معتقدند که پرخاشگری ذاتی و فطری است و گروهی دیگر آن را حاصل عوامل اجتماعی در نتیجه اکتسابی می‌دانند. پرخاشگری چه ذاتی یا اکتسابی باشد نباید منکر این مسئله شد که خانواده، مدرسه و جامعه در دامن زدن به رفتارهای پرخاشگرانه‌ی افراد نقش اساسی دارند.

علل و عوامل بروز پرخاشگری در یک دانش‌آموز

1. خانواده

علل و عوامل مختلفی در بروز رفتارهای پرخاشگرایانه نقش دارند که از این میان می‌توان به خانواده در درجه‌ی اول و مهم‌تر از بقیه اشاره کرد. خانواده به‌عنوان بستر شکل‌گیری شخصیت فرد می‌تواند در ایجاد هرگونه رفتارهای درست یا نادرست نقش اساسی ایفا کند.

سختگیری‌ها، خشونت‌ها، سرزنش‌ها و تحقیرهای والدین مستبد، اثرات ویرانگر و جبران‌ناپذیری بر روی ساختار شخصیتی کودکان و نوجوانان باقی می‌گذارد که این اثرات می‌تواند در آینده او را به فردی پرخاشگر تبدیل کند و با عدم کنترل این اختلال، مشکلات زیادی را برای او در بزرگسالی نیز ایجاد خواهد کرد. گهگاه خانواده با سکوت و تن دادن به خواسته‌های کودک خود، موجب شکل‌گیری پرخاشگری و تشدید آن در فرزند خود می‌شوند که می‌تواند مانند بیماری مسری به دیگر فرزندان نیز سرایت کند.

2. جامعه

عوامل اجتماعی مانند برخی کمبودها و مشکلات اقتصادی، احساس ناامنی، ارتباط با دوستان و افراد پرخاشگر، محرومیت و ناکامی‌ها، فضای مجازی، برخی بازی‌های رایانه‌ای، سرزنش و تحقیر توسط دوستان و همسالان و … را می‌توان به‌عنوان زمینه یا علل پرخاشگری افراد معرفی کرد.

3. مدرسه

روش‌های انضباطی نادرست در مدرسه، تبعیض، ارتباط با دوستان ناباب، تحقیر و برچسب زدن به دانش‌آموزان، تنبیه بدنی، مقایسه و سرزنش افراد و… از علل ایجاد رفتار پرخاشگری است که توسط محل آموزش و عوامل دخیل در آن مکان مانند معلمین ایجاد می‌شود.

از کجا بفهمیم که یک دانش‌آموز پرخاشگر است؟

رفتارهایی که یک فرد و دانش‌آموز پرخاشگر از خود بروز می‌دهد عبارت‌اند از:

• نادیده گرفتن قوانین و تجاوز به حقوق دیگران یا خصومت
• رفتار بی‌اعتنایی نسبت به دیگران و به‌خصوص معلمین
• عدم مشارکت در فعالیت‌های گروهی
• نزاع با دوستان، همسالان و حتی معلمین
• تخریب گری
• مورد آزار قرار دادن دیگران
• جروبحث
• کج‌خلقی
• و …

دانش‌آموزانی که دچار اختلال پرخاشگری هستند برای هر موضوع کوچکی ممکن است واکنش نشان داده و زود از کوره دررفته و شروع به جروبحث کنند. اگر در مورد معلمین این مسئله اتفاق بیفتد، در حد جروبحث‌های لفظی و ترک کلاس درس بدون اجازه رخ می‌دهد و در مقابل دوستان و افراد همسال خود به‌صورت دعوا، کتک‌کاری، پرتاب اشیاء و حمله‌ور شدن به سمت طرف مقابل که موجب آزار و اذیت دیگران شده و در صورت کش یافتن موضوع ممکن است خطرات جانی نیز در پی داشته باشد.

چگونگی برخورد با دانش‌آموز پرخاشگر

شما به‌عنوان مشاور تحصیلی ابتدا باید اطلاعات خود در این زمینه را افزایش داده و جلساتی را با معلمین و خانواده‌های دانش‌آموزان برگزار کنید تا آن‌ها کامل با عواقب این اختلال رفتاری آشنا شوند. همکاری خانواده می‌تواند در بهبود اخلاق و رفتار دانش‌آموز بسیار تأثیرگذار باشد. بهتر است نحوه‌ی برخورد صحیح با چنین افراد را به معلمین دانش‌آموزان بازگو کنید تا از تشدید این موضوعات جلوگیری شود.

در قدم بعدی بهتر است به علت‌یابی موضوع بپردازید. گاهی افراد به سبب برخی علل خانوادگی یا محیطی یا رفتار معلمین چنین واکنش‌هایی را از خود نشان می‌دهند که ممکن است با حل کردن مشکل، پرخاشگری آن‌ها نیز از بین برود.

بعد از آگاه ساختن خانواده‌ها و یافتن علل پرخاشگری بهتر است روش‌های مناسب برای رفتار با این دانش‌آموزان را بشناسید تا بتوانید رفتار آن‌ها را کنترل کنید. شما باید رابطه‌ای صمیمانه و دوستانه با دانش‌آموزان پرخاشگر ایجاد کنید به‌طوری‌که آن‌ها از هم‌صحبت شدن با شما احساس رضایت و امنیت داشته باشند.

هنگام واکنش و شروع عصبانیت بهتر است صبر و حوصله داشته باشید و با تحقیر و سرزنش ادامه‌ی دهنده‌ی بحث نباشید، در این حالت بهترین روش سکوت است تا زمانی که فرد مقابل آرام شود.

با در اختیار قرار دادن کتاب‌های آموزشی برای دانش‌آموزان بهتر است به‌صورت غیرمستقیم آن‌ها را از رفتار اشتباه‌شان مطلع سازید تا پیامدهای رفتارشان را بشناسند و به آن توجه کنند.

در مقابل دیگر همسالان و دانش‌آموزان آن‌ها را مورد تحقیر و سرزنش قرار ندهید و مانند بقیه با آن‌ها رفتار کنید. هنگام عصبانیت شروع به نصیحت نکنید، صبر کنید تا او آرام شود سپس با او در فضایی دوستانه صحبت کرده و علت عصبانیت او را جویا شوید.

با او به کسب تجربه مشترک و تمرین بپردازید تا بتواند با مشکلاتش دست‌وپنجه نرم کند.

یکی دیگر از راهکارهای برخورد با دانش آموز پرخاشگر اینست که با همفکری خانواده (والدین دانش‌آموز) برای او فعالیت‌های جانبی مانند برنامه‌های ورزشی یا هنری در نظر بگیرید تا انرژی خود را تخلیه کرده و زمینه‌ی شکوفایی و رشد برایشان فراهم گردد.

از خانواده و معلمین بخواهید تا در مقابل رفتارهای پرخاشگرایانه فرزندان خود به تنبیه و زور متوسل نشوند و تا حد توان با گفتگو مسائل را حل کنند. باید از تنبیه بدنی به‌طورجدی خودداری کرده و در صورت نیاز از محروم‌سازی‌های کوتاه‌مدت استفاده کنیم.

بسیاری از ناسازگاری‌های دانش‌آموزان به دلیل ناآشنایی مربیان والدین با مهارت‌های زندگی است، توصیه می‌شود مهارت‌های ارتباطی مانند گوش دادن، ابراز وجود، حل مسئله و تصمیم‌گیری و دیگر مهارت‌های زندگی را خود بیاموزیم و به دانش‌آموزان نیز آموزش دهیم.