راهنمای گام به گام انتخاب رشته در مقطع کارشناسی
با انتشار نتایج کنکور و مشخص شدن رتبه‌های دانش‌آموزان، بحث انتخاب رشته کارشناسی و دانشگاه به یک مسئله‌ی مهم و جدی و صد البته پر از استرس و نگرانی برای دانش‌آموزان و خانواده‌های آنان تبدیل می‌شود. برحسب عادت و عدم آگاهی، بسیاری از خانواده‌ها این مرحله را بدون توجه کافی پشت سر می‌گذارند که تبعات آن در آینده دامن‌گیر دانش‌آموز و آینده‌ی شغلی وی می‌شود. ما در تیم پروفایل‌سنتر این وظیفه را برعهده گرفتیم تا در یک مطلب جامع و کامل راهنمای گام‌به‌گام برای انتخاب رشته کارشناسی در اختیار دانش‌آموزان عزیز قرار دهیم تا این انتخاب مهم و حساس توسط خودشان و با آگاهی کامل انجام گیرد.
در هر انتخابی و در هر مرحله‌ای از زندگی، این خود فرد است که باید با تحقیق و تفحص و بررسی شرایط و امکانات خویش، استعداد و توانمندی‌های خود، شرایط موجود در جامعه، آینده‌ی پیش رو و با آگاهی از اهدافش، مسئولیت انتخاب‌هایش را برعهده گیرد و در این راه از مشاوران و سایت‌های معتبر و نرم‌افزارهای موجود بهره گیرد. در این انتخاب عوامل زیادی دخیل هستند که در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.
۱) کسب رتبه مناسب
اولین موردی که شما برای انتخاب رشته‌ی خوب به آن نیاز دارید یک رتبه‌ی خوب است. البته در سال‌های اخیر برای حذف تدریجی کنکور حدود 30 درصد از این رتبه به سوابق تحصیلی دانش‌آموزان در دوران دبیرستان اختصاص یافته است که می‌تواند میزان قبولی دانش‌آموزان با پایه‌ی قوی را بالا ببرد.
این نکته آشکار است که برای قبولی در رشته‌های پرطرفدار در هر زیرمجموعه باید رتبه‌های تک‌رقمی یا دورقمی را در کنکور کسب کنیم. کسب رتبه‌ی مناسب در کنکور می‌تواند موفقیت فرد را در یک انتخاب درست و آگاهانه بالا ببرد.
به یاد داشته باشید که محبوبیت رشته‌ها تضمین موفقیت شما نیست. به جای تمرکز روی پیدا کردن رشته‌های محبوب، رشته‌های متناسب با علایق و استعدادهای خود را بیابید.
تعداد ظرفیت و پذیرش دانشجویان و تعداد مراکز و دانشگاه‌های معتبر که بتوان در آن تحصیل کرد فراوان است و می‌توان با اتخاذ تدابیر لازم و بررسی شرایط هر رشته باز هم به یک انتخاب درست رسید. دانش‌آموزان بعد از اعلام رتبه و سهمیه‌ی خود در سایت سازمان سنجش و با مطالعه‌ی کامل دفترچه‌ی انتخاب رشته کارشناسی متوجه می‌شوند که امکان تحصیل در کدام رشته‌ها را دارند. قسمت رتبه در سهمیه و رتبه در هر کدام از زیرگروه‌ها به صورت کلی نشان می‌دهد که وی در چه کد رشته‌هایی شانس قبولی بیشتری دارد.
۲) تحقیق و بررسی رشته‌ها براساس علایق فردی
دومین مورد و یکی از مهم‌ترین گزینه‌هایی که دانش‌آموز در حین انتخاب رشته کارشناسی باید آن را در نظر بگیرد، علایق و خواسته‌های وی می‌باشد. علایقی که بر اساس آگاهی باشند، ما را در این مسیر یاری خواهند کرد و موفقیت را به دنبال خواهند داشت.
مبحث علایق کمی پیچیده است، شاید در نگاه اول به شغلی علاقه‌مند باشید اما با عمیق شدن در آن متوجه این موضوع شوید که شما در مورد آن شغل اطلاعات کافی نداشته‌اید و حدس زده‌اید که ممکن است به آن رشته علاقه‌مند باشید.
برای مثال شاید بگویید من به شغل معلمی علاقه دارم اما اگر ساعاتی را به تدریس برای کودکان اختصاص دهید متوجه می‌شوید که شما در مقابل جنب‌وجوش و فعالیت‌ها و سؤالات و کنجکاوی‌های دانش‌آموزان خسته می‌شوید. پس بحث علاقه را جدی بگیرید و آن را بیشتر مورد بررسی قرار دهید. اگر واقعاً به شغلی علاقه دارید سعی کنید ساعاتی از وقت خود را به آن شغل نزد اختصاص دهید تا با واقعیت‌های آن آشنا شوید.
دانش‌آموزان در این مرحله باید با بررسی کامل علایق و خواسته‌های خود و شغلی که این خواسته‌ها در آینده در اختیار او قرار خواهند داد، اقدام کنند.
برای این کار علایق خود را روی کاغذ بیاورید، انسان‌ها می‌توانند علایق زیادی داشته باشند، نگران نباشید اگر به تعداد زیادی از رشته‌ها علاقه دارید آن‌ها را به ترتیب اولویت بنویسید. هرکدام اهمیت زیادی برای شما دارد، آن را در اولویت قرار دهید. با بررسی سایت‌های مختلف، بحث و گفت‌وگو با افراد تحصیل‌کرده در این رشته و مشاوران تحصیلی آینده‌ی شغلی هر کدام از این رشته‌ها را به صورت شفاف نوشته و در مورد آنچه که از آینده‌ی خود انتظار دارید، تفکر کنید. فراموش نکنید در این راه از خانواده‌ی خود نیز کمک بگیرید زیرا خانواده‌ی هر فرد آشنایی کاملی با علایق و خواسته‌های او دارند.
۳) توجه به استعداد و توانمندی‌ها
گام سوم شناخت استعداد و مهارت‌های خودمان است. بعد از کسب رتبه و تشخیص علایق، نوبت به کشف استعدادها می‌رسد. این نکته‌ی مهم را هرگز فراموش نکنید که تنها داشتن علاقه برای موفقیت کافی نیست، بلکه فرد برای موفقیت در طول تحصیل و آینده‌ی شغلی خود باید توانایی، هوش، استعداد و انگیزه‌ی لازم برای انجام آن کار را داشته باشد. پس در این مرحله به دنبال یافتن استعداد و توانمندی‌های خود بروید.
- آیا از کارهای جمعی و گروهی لذت می‌برید؟
- یا دوست دارید به تنهایی کاری را به انجام برسانید؟
- محیط‌های کاری آرام و منظم را دوست دارید یا از هیجان و ریسک در کار لذت می‌برید؟
- آیا با برنامه‌ریزی برای شروع کار موافقید یا خیر؟
- آیا از کارهای روتین بیشتر لذت می‌برید یا فعالیت‌هایی که نیاز به تحلیل و بررسی دارند؟
و سؤالات زیادی که همه و همه به ویژگی‌های درونی و تیپ شخصیتی شما بستگی دارد که تطابق آن با شغل و تحصیل می‌تواند شما را به فرد موفقی تبدیل کند.
واقع‌بین و رو راست باشید، رشته‌های مورد علاقه‌تان را بررسی کنید تا بدانید آیا آمادگی جسمی و فیزیکی برای ادامه‌ی تحصیل در آن رشته را دارید یا خیر؟ در راه شناخت استعدادهای خود می‌توانید با انجام تست‌های معتبر استعدادیابی و مشاوره با مشاوران با تجربه در این زمینه از استعدادهای خود آگاهی یابید و آن را با علایق خود هماهنگ سازید.
۴) بررسی دانشگاه‌ها
تا اینجا بحث و تحقیق پیرامون علایق و استعدادهای خودمان بود. در این مرحله باید به بررسی محیطی که می‌خواهیم در آن تحصیل کنیم بپردازیم تا آگاهانه وارد محیط جدید شویم. با مطالعه‌ی دفترچه‌های منتشر شده توسط سازمان سنجش به اطلاعاتی پیرامون شرایط هر دانشگاه و امکانات آن‌ها خواهید رسید.
اگر برای شما رتبه‌ی علمی دانشگاه بسیار مهم است باید به این نکته توجه داشته باشید که دوره روزانه بر شبانه، شبانه بر پیام نور، پیام نور بر مؤسسات غیرانتفاعی اولویت دارند. دانشگاه سراسری به دو بخش روزانه و شبانه تقسیم می‌شود. در دوره‌ی روزانه، دانشگاه از دانشجویان برای تحصیل مبلغی دریافت نمی‌کند اما در صورت قبولی در بخش شبانه یا نوبت دوم شما باید مبلغ اندکی را برای تحصیل بپردازید.
باید گفت سطح علمی و استادان دوره‌ی روزانه و نوبت دوم یکی است. پردیس‌های خودگردان نیز جز دانشگاه‌های دولتی می‌باشند و دانشجو با پرداخت هزینه‌ی بیشتری نسبت به دوره‌ی نوبت دوم، از سطح علمی و استادان دانشگاه‌های دولتی بهره می‌برند.
دانشگاه آزاد اسلامی نیز یکی دیگر از مجموعه دانشگاه‌های معتبر ایران است که برای تحصیل در آن باید هزینه‌ی تحصیل خود را به دانشگاه بپردازید. دانشگاه‌های غیرانتفاعی مستقل از بخش دولتی و با دریافت هزینه، امکان تحصیل را برای دانشجویان فراهم می‌کنند.
برای افراد شاغل و افرادی که وقت کافی برای حضور در کلاس درس را ندارند دانشگاه‌های نیمه حضوری یا پیام نور مناسب می‌باشند. دقت کنید که در این دانشگاه نیز از دانشجو مبالغی جهت تحصیل اخذ می‌گردد. در نهایت دانشگاه مجازی که از طریق اینترنت اقدام به ثبت‌نام و ارائه دروس می‌کنند و نیازی به حضور در کلاس درس نیست. این نکات تنها اطلاعات اولیه و مهم هر کدام از این دانشگاه‌ها هستند که شما باید برای به دست آوردن اطلاعات کافی و شرایط هر کدام از این دانشگاه‌ها به تحقیق و جستجو در سایت‌های معتبر و پرس‌وجو از افراد تحصیل‌کرده بپردازید تا اطلاعات جامعی به دست آورید.
۵) بررسی بازار کار
- باید این نکته را برای خود روشن سازید که آیا برای گرفتن مدرک درس می‌خوانید یا واقعاً به دنبال یک شغل خوب و با درآمد مناسب در آینده نیز هستید؟
- آیا رشته‌ای که امسال بازار کار خوبی دارد، چهار سال آینده هم به همین شکل خواهد بود؟
- آیا چهار سال بعد، فارغ‌التحصیل این رشته از سوی صاحبان کار به همکاری دعوت می‌شود؟
- از کجا معلوم که بازار آن، اشباع نشده یا از رونق نیفتاده باشد؟
در شرایط فعلی کشور و افزایش فارغ‌التحصیلان رشته‌ها و کمبود فضای شغلی بازار کار دارای اهمیت شده است. چرا که یک دانش‌آموز با صرف عمر و هزینه‌های مختلف، سعی در ساختن آینده‌ی درخشانی برای خود دارد، پس باید به بازار کار و آینده‌ی شغلی رشته‌ای که انتخاب می‌کند دقت کند.
آینده‌ی شغلی رشته‌ای که به آن علاقه دارید را مورد بررسی قرار دهید و با توجه به اهداف خود آن را ارزیابی کنید. در این راه از افراد شاغل در این زمینه می‌توانید کمک بگیرید. البته این نکته را نیز نباید فراموش کنید که تنها به شغل‌های دولتی وابسته نباشید، بلکه با افزایش مهارت خود باید بتوانید در صورت لزوم برای خود و دیگران شغل آفرینی کرده و برای رسیدن به موفقیت از هیچ تلاشی دریغ نکنید.
۶) شهر محل تحصیل
بعد از علایق و استعداد نوبت به مرحله‌ی انتخاب دانشگاه و شهری که دانشگاه مورد نظر در آن قرار دارد، می‌رسد. رتبه‌ی علمی دانشگاه مورد نظر، فاصله‌ی آن با محل زندگی، مسائل مربوط به خوابگاه و محل زندگی، امکانات مربوط به رفت‌وآمد و بسیاری از مسائل مالی دیگر که دانش‌آموز باید قبل از انتخاب رشته به این نکات توجه کند.
نقش خانواده در این مرحله بسیار پر رنگ است.
دفترچه‌های انتخاب رشته کارشناسی را کامل بررسی کنید. بعضی از دانشگاه‌ها تعهدی در ارائه‌ی خوابگاه ندارند، یا بعضی از دانشگاه‌ها دارای شرایط خاصی هستند که ضروری است این موارد مهم قبل از انتخاب بررسی شود. خانواده‌ها باید با توجه به توانایی فرزندان‌شان در تحمل و کنترل شرایط زندگی در جایی دور از خانواده و شهر، او را راهنمایی کرده و شرایط را برای فرزندان‌شان شرح دهند تا آن‌ها نیز آگاهانه تصمیم به انتخاب بگیرند. در این مرحله باید به مسائل مالی نیز دقت کرد.
در بعضی موارد انتخاب رشته برای دانشگاه‌هایی انجام می‌گیرد که نیازمند پرداخت شهریه‌های بالا می‌باشد که دانش‌آموزان باید با توجه به توان مالی خانواده و کاملاً با مشورت آن‌ها این کار را انجام دهند.
۷) مراجعه به مشاوران معتبر و با تجربه
امروزه با پیشرفت جامعه‌ی بشری در هر زمینه مشاوران با تجربه‌ای وجود دارند که می‌توانند به ما کمک شایانی کنند. در زمینه انتخاب رشته نیز مشاوران تحصیلی وجود دارند که هم به صورت حضوری و هم تلفنی و یا حتی از طریق سایت‌های معتبر نیز اقدام به مشاوره و کمک به دانش‌آموزان می‌کنند.
مشاوران با توجه به ویژگی‌های رفتاری و شخصیتی و علایق شما و با در نظر داشتن رتبه‌ی شما نمونه‌هایی از رشته‌ها و دانشگاه‌هایی که امکان قبولی در آن‌ها را دارید، در اختیار شما قرار می‌دهند و راه را برای انتخاب شما هموار می‌سازند.
اما این نکته را نباید فراموش کنید که تصمیم نهایی نباید توسط مشاور یا هر فرد دیگری در این امر صورت گیرد. مشاوران فقط گزینه‌هایی را در اختیار شما قرار می‌دهند که احتمال قبولی بیشتری دارید و تصمیم نهایی بر عهده‌ی خود شماست.
۸) مشاوره با پروفایل‌سنتر
سایت پروفایل‌سنتر در ارائه راهکاری جامع‌نگر در حوزه‌های شناخت (خودشناسی، خودسنجی و استعدادیابی) و هدف‌گذاری (مشاوره و هدایت تحصیلی شغلی، سنجش سازگاری و تناسب شغلی) در راه ایفای مأموریت خود (افزایش کارایی و بهره‌وری منابع انسانی) تلاش می‌کند.
تیم ما در زمینه‌ی مشاوره پیرامون انتخاب رشته کارشناسی نیز پیشگام بوده و با توجه به تمام نکات و شرایط موجود در جامعه، سعی در ایجاد یک انتخاب آگاهانه و درست برای دانش‌آموزان را دارد.
۹) استفاده از نرم‌افزارهای انتخاب رشته کارشناسی
امروزه نرم‌افزارهایی با توجه به رتبه و سهمیه و استفاده از اطلاعات افراد قبول‌شده در سال‌های گذشته، ایجاد و راه‌اندازی شده‌اند، که با وارد کردن برخی اطلاعات اولیه توسط خود فرد نتایجی از درصد قبولی فرد در رشته‌ها و دانشگاه‌های مختلف در اختیار او قرار می‌دهد.
باید دقت کنید این نرم‌افزارها بر اساس رتبه، میزان قبولی شما را به توجه به سوابق قبولی دانش‌آموزان در سال‌های گذشته مشخص می‌کند و رشته‌های جدید نیز در آن جای ندارند. در این مورد نیز بهتر است از نرم‌افزارهای معتبر مانند نرم‌افزار موجود در سایت سازمان سنجش بهره ببرید.
۱۰) مشاوره با افراد تحصیل‌کرده و موفق
این مورد ممکن است برای دانش‌آموزان مهم تلقی نشود، اما با خواندن ادامه‌ی مطلب به اهمیت آن پی خواهید برد. مطمئناً شما در انتخاب رشته‌ی خود هیچ آگاهی نسبت به دروسی که قرار است آن‌ها را بخوانید، یا شرایطی که ممکن است با آن روبرو شوید ندارید، یا آگاهی کمی نسبت به شغل‌ها یا گرایش‌هایی که در آینده تصمیم به انتخاب آن‌ها می‌گیرید داشته باشید و این امر طبیعی است.
این نکات مهم با دفترچه‌ها و جستجوهای اینترنتی عملی نخواهد شد یا تنها ظاهر مسئله را آشکار خواهد کرد. یک تحصیل‌کرده‌ی رشته‌ی برق خوب می‌داند که برای ادامه‌ی تحصیل در این رشته چه دروسی را باید بخواند یا کدام دانشگاه از استادان معتبری برخوردار است یا برای به دست آوردن شغل مناسب در آینده در چه زمینه‌های دیگری نیز باید به کسب مهارت بپردازد.
دقت کنید که در این مورد حتماً از چندین دانشجوی در حال تحصیل در این رشته‌ها پرس‌وجو کنید. شاید در این میان افرادی باشند که از رشته‌ی خود تعریف نکنند، پس متکی به سخن یک نفر نباشید.
در صورت نیاز به دانشگاه سر بزنید، از میان دانشجویان رشته‌های مورد علاقه خود مزایا و معایب رشته‌های انتخابی خود را بشنوید و یادداشت کنید و در نهایت از افراد شاغل در این رشته، اطلاعات شغلی آن را جویا شوید. این تحقیقات می‌تواند چشم شما را به روی بسیاری از واقعیت‌های پنهانی باز کند که ممکن است همین ابتدای انتخاب، شما را از انتخاب منصرف کرده یا در انتخاب مصمم‌تر سازد.
دقت کنید هر سال لیست دروس و واحدهای درسی و حتی مسائل مربوط به بازار کار رشته‌ها تغییر می‌یابد. حتماً از افراد در حال تحصیل سؤال کنید، شاید اطلاعات افرادی که سال‌ها پیش فارغ‌التحصیل شده‌اند مناسب موقعیت فعلی شما نباشد.
راهنمای کامل عملی
مباحثی که در بالا به آن‌ها اشاره کردیم از مهم‌ترین نکات لازم برای داشتن یک انتخاب رشته‌ی خوب و مناسب بودند که اگر دانش‌آموزی کامل آن‌ها را مورد برسی قرار دهد به نتیجه‌ی مطلوب خواهد رسید. در مورد علایق باید گفت علاقه‌ی ما به شغل‌ها طیف دارد و چنین نیست که ما فقط به یک شغل به صورت صددرصدی علاقه داشته باشیم و به صورت صفر درصدی از سایر شغل‌ها متنفر باشیم؛ یعنی ممکن است به چندین رشته‌ی مختلف علاقه داشته باشیم.
این امر می‌تواند به ما کمک کند که اگر در هر کدام از این علایق، رتبه‌ی مناسبی برای قبولی به دست نیاورده‌ایم به دنبال علایق دیگر خود برویم.
برای مثال شما ممکن است به رشته‌ی معماری علاقه داشته باشید، اما رتبه‌ی مناسب برای انتخاب این رشته را کسب نکرده باشید، در اینجا شما اگر اطمینان کافی به علایق و استعداد خود در زمینه‌ی معماری و طراحی دارید به سراغ دانشگاه‌هایی با سطح علمی کمتر یا انتخاب این رشته در دانشگاه‌های شهریه دار بروید یا اگر علاقه به رشته‌ی دیگری دارید اولویت دوم خود را در پیش بگیرید.
ممکن است فردی به چند شاخه‌ی مختلف علاقه داشته باشد. برای مثال شخصی به رشته‌های ورزشی و فعالیت‌های بدنی علاقه دارد، همچنین او از فن بیان قوی برخوردار بوده و به تدریس هم علاقه دارد، در این میان می‌توان تعادل و هماهنگی میان علایق و استعداد او به وجود آورد و با احتمال بیشتری گفت او به‌عنوان یک دبیر تربیت‌بدنی می‌تواند موفق‌تر و بهتر عمل کند.
این امر نیازمند اراده‌ی قوی از جانب شما و کمک مشاورین با تجربه است که در این راه به شما یاری کنند، تا بتوانید میان خواسته‌ها، علایق و استعدادها و واقعیات رتبه‌ی خود تعادل و هماهنگی ایجاد کنید.
وظایف خانواده‌ها
وظیفه‌ی خانواده پشتیبانی، راهنمایی و کمک به فرزندان و ایجاد فضای آرام به دور از استرس و نگرانی است. آزادی عمل را از فرزندان خود نگیرید یا آرزوها و خواسته‌های خود را به فرزندانتان تحمیل نکنید. والدین دانش‌آموزان باید از هرگونه فشار و اصرار برای تصمیم‌گیری خودداری کنند. این خود افراد هستند که باید تصمیم نهایی را بگیرند.
انتخاب رشته و آشنایی با استعداد و علایق خود را به روزهای آخر موکول نکنید، برای این کار می‌توانید بعد از کنکور اقدام به تحقیق کنید. در بحث‌های دوستانه از یکدیگر کمک بگیرید و روزهای آخر را برای انتخاب نهایی و تنظیم دقیق فرم انتخاب رشته اختصاص دهید.
هرگز به دنبال تقلید از دیگران نباشید، شاید فردی در فامیل یا دوستان شما با تحصیل در یک رشته به موفقیت رسیده است اما این موضوع نمی‌تواند متضمن موفقیت شما نیز باشد. هر شخصی توانایی، شخصیت و استعدادهای خاص خودش را دارد، پس در این موارد دقت کافی را داشته باشید.
در پر کردن فرم انتخاب رشته دقت کنید، زیرا یک اشتباه کوچک سرنوشت شما را تغییر خواهد داد. با قبولی در یک رشته‌ی دانشگاه دولتی و تصمیم به عدم تحصیل، منجر به محرومیت شما از کنکورهای ۲ سال بعدی خواهد شد. پس در پر کردن فرم انتخاب رشته دقت کافی داشته باشید. تمام 150 گزینه‌ی موجود در فرم انتخاب رشته را پر کنید.
اگر قصد ادامه‌ی تحصیل در مقاطع ارشد و دکتری را دارید، حتماً به امکان ادامه‌ی تحصیل رشته‌ی مورد علاقه‌تان دقت کنید، بعضی از رشته‌ها امکان ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر را ندارند یا در خارج از کشور این امکان برای آن‌ها وجود دارد.
در انتها باید گفت موفقیت شما به تلاش و پشتکار شما در راستای علایق و استعدادهایتان وابسته است، یعنی هر چقدر بازار کار رشته‌ی انتخابی شما عالی باشد یا دانشگاهی که در آن تحصیل کرده‌اید معتبر باشد، اگر در آن رشته علاقه‌ای وجود نداشته باشد، نمی‌تواند شما را به موفقیت برساند.
امروزه شاهد افراد میان‌سالی هستیم که حتی بعد از سال‌ها به دنبال رشته‌های مورد علاقه‌ی خود می‌روند، یا دانشجویان با استعدادی که پس از سال‌ها تحصیل و صرف عمر و هزینه به دنبال شغل‌های دیگری هستند. باید گفت حتی اگر در انجام کاری، سختی زیادی وجود داشته باشد، کاری که با علاقه و عشق انجام گیرد انسان را به رضایت از زندگی و کار می‌رساند.
