ستاره‌شناس یا اخترشناس یا منجم، دانشمندی است که روی اجرام آسمانی مانند ستارگان، سیارات و کهکشان‌ها مطالعه می‌کند.
نجوم یا اخترشناسی علم بررسی موقعیت، تغییرات، حرکت و ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی پدیده‌های آسمانی از جمله، ستاره‌ها، سیاره‌ها، دنباله‌دارها، کهکشان‌ها و پدیده‌هایی مانند شفق قطبی و تابش زمینه کیهانی است که منشأ آن‌ها در خارج از جو زمین قرار دارد. نجوم با علوم فیزیک، شیمی و ریاضی ارتباط نزدیکی دارد. در سال‌های اخیر حتی علمی مانند زیست‌شناسی به کمک ستاره‌شناسی آمده است و بحث موجودات برون زمینی، مسئله پیدایش حیات و نیز امکان زندگی در دیگر کرات آسمانی، رابطه روزافزون این دو علم را طلب می‌کند.
فردی که اطلاعات گسترده و تخصص در حوزه نجوم داشته و روی اجرام آسمانی مانند ستارگان، سیارات و کهکشان‌ها مطالعه می‌کند را منجم یا اخترشناس می‌گویند. منجمان به دو گروه حرفه‌ای و آماتور تقسیم می‌شوند. منجمان حرفه‌ای افرادی هستند که در زمینه نجوم دارای تحصیلات دانشگاهی در یکی از شاخه‌های نجوم بوده و از این راه در زندگی امرارمعاش می‌کنند یعنی به عنوان شغل به آن می‌نگرد. منجمان آماتور افرادی هستند که از روی علاقه وارد این رشته شده و لزوماً افراد تازه‌کاری نیستند.
منجم به طور گسترده از روش‌های علمی برای مطالعه جهان استفاده می‌کند. در واقع کار اصلی او انجام تحقیقات است. او می‌تواند به صورت تخصصی در زمینه‌هایی مانند علم سیارات یا کهکشان‌ها کار کند. اخترشناس باید در کنار علاقه فراوان، قدرت مشاهده خوبی داشته و فردی منطقی و بسیار صبور باشد.
علاقه‌مندان به نجوم آماتوری می‌توانند با مطالعه کتاب‌ها و نشریات حوزه نجوم و همچنین با کمک اینترنت اطلاعات زیادی در این بخش کسب کنند. همچنین برخی از مراکز نجوم و ستاره‌شناسی دوره‌هایی را برای آموزش نجوم آماتوری برگزار می‌کنند که علاقه‌مندان می‌توانند در آن‌ها شرکت کنند.
اما اگر بخواهید منجم حرفه‌ای شوید، باید تحصیلات دانشگاهی در این حوزه داشته باشید. در دانشگاه‌های کشور رشته نجوم در سطح کارشناسی وجود ندارد. علاقه‌مندان به این شغل باید در رشته فیزیک وارد شده و در مقطع ارشد و دکتری در گرایش اخترفیزیک یا کیهان‌شناسی ادامه تحصیل دهند.
البته به رشته نجوم در ایران توجه ویژه‌ای نشده است و علاقه‌مندان در صورت امکان می‌توانند در خارج از کشور، به‌خصوص در کشورهایی که در حوزه نجوم قوی و پیشرفته هستند، تحصیل کنند.
ساعات کاری ستاره‌شناس معمولاً طولانی و نامنظم است و بسته به نوع پروژه شب‌ها و تعطیلات را هم می‌تواند شامل می‌شود. معمولاً کار ستاره‌شناس سفرهای کاری زیادی را به همراه دارد.
منجم معمولاً کار خود را باید با انجام تحقیقات کوتاه مدت آغاز کند. استخدام منجم معمولاً در سازمان‌های مربوط به حوزه‌های ستاره‌شناسی، سیاره شناسی، فضانوردی، تحقیقات ماهواره‌ای، رصدخانه‌ها و… می‌تواند صورت پذیرد. ستاره‌شناس دارای مدرک تحصیلی عالی می‌تواند به عنوان هیئت‌علمی در رصدخانه‌های حرفه‌ای، پژوهشکده‌های فیزیکی و نجومی و دانشگاه‌ها فعالیت کند.
وظایف منجم
منجم در دو حوزه تئوری و عملی کار می‌کند.
وظایف منجم در بخش عملی عبارت‌اند از:
- استفاده از جدیدترین ابزارها و نگهداری از تجهیزات موجود
- استفاده از انواع تلسکوپ‌ها یا تجهیزات ماهواره‌ای و فضانوردها برای جمع‌آوری داده‌ها
- استفاده از نرم‌افزارها برای تفسیر تصاویر دریافتی از ماهواره‌ها
- تحلیل داده‌ها و آزمایش تئوری‌ها
در بخش تئوری وظایف منجم عبارت‌اند از:
- ایجاد مدل‌های کامپیوتری پیچیده برای توسعه تئوری‌های مربوط به فرآیندهای فیزیکی رخ‌داده در فضا
- تحلیل نتایج مشاهدات قبلی برای انجام پیش‌بینی‌های جدید
- مشاهده کردن و آزمایش تئوری‌ها
- تحلیل نتایج مربوط به چیزهای جدید رخ‌داده که به فهم ما از اتفاقات جهان هستی کمک می‌کند.
